دریا،مسیر پیشرفت

گردشگری دریایی و ظرفیت‌های موجود در ایران

یکی از ظرفیت های بالقوه در گردشگری ایران؛ دریا و ساحل است که هم ابعاد گسترده ای برای سرمایه گذاری دارد و هم از جذابیت بالایی توریستی برخوردار است امروزه در اغلب کشورهای دنیا توجه به تورهای دریایی؛ حمل نقل دریایی ؛ ورزشها و تفریحات آبی؛ غواصی و سایر سرگرمی های مرتبط با ساحل و فراساحل در صدر برنامه های گردشگری قرار دارد در کشور ما هم چند سالی است که به این موضوع پرداخته شده ، هرچند نیازمند توجه جدی است.

گردشگری دریایی وظرفیت‌های موجود عنوان مقاله ایست به قلم آقای رسول فلاحت که حاصل تجربه ایشان است در طول چند سالی که به اتفاق هم در کمیته گردشگری خلیج فارس و کارگروه گردشگری دریایی فعالیت نمودیم و اقداماتی در ابعاد نرم افزاری از قبیل تدوین دستورالعمل ها ، تدوین استانداردهای فنی برای تاسیسات و موسسات دریایی ؛تشکیل کارگروه گردشگری دریایی با عضویت سازمانها و نهادهای تخصصی مرتبط و چند برنامه اجرایی دیگر از جمله دستاوردهای این کارگروه بود. هرچند فعالیتهای این کمیته و کارگروه های ذیل آن ؛ مدتی است متوقف است ولی مصوبات بیش از پانزده جلسه اصلی کمیته و بیش از شصت جلسه کارگروه های فرعی در سنوات گذشته ؛ راهگشا و بخش خصوصی علاقه مند و هدایت شده به این موضوعات؛ با همه فراز و نشیب ؛ در حال فعالیتند.

سخن کوتاه میکنم و نظر دوستان را به مطالبی پیرامون گردشگری دریایی و ظرفیت‌های موجود در ایران به قلم آقای رسول کرد فلاحت جلب میکنم:

 رسول فلاحت: به مجموعه‌فعالیت‌های تفریحی و سرگرمی که در محیط‌های دریایی دور از ساحل توسط گردشگران انجام می‌شود گردشگری دریایی می‌گویند. این نوع گردشگری از نظر ماهیت با گردشگری ساحلی متفاوت است هر چند ممکن است شباهت‌‌هایی میان این نوع گردشگری و گردشگری ساحلی وجود داشته باشد.

نوع فعالیت‌های تفریحی در گردشگری دریایی بیشتر در آب‌های عمیق و دور از خشکی انجام می‌‌شود که به تجهیزات و امکانات و آموزش‌های ویژه‌ای نیاز دارد و با خطرات ویژه‌ای نیز همراه است.

فعالیت‌های تفریحی آبی مانند غواصی، سفرهای تفریحی، اسکی روی آب، جت‌اسکی، آکواریم دریایی و ماهی‌گیری در آب‌های عمیق از مهم‌ترین جذابیت‌های گردشگری دریایی‌اند.

همزمان با پیشرفت تکنولوژی در ساخت کشتی‌های بخار در آخرین دهه قرن 19 تا نخستین دهه قرن 20 و پیدا شدن خطوط بزرگ کشتیرانی مثل موریتانی، کوئین ماری، کوئین الیزبت و ... تقاضا برای سفرهای دریایی افزایش یافت و اشکال جدیدی از گردشگری دریایی مطرح شد.

در سال‌های متوالی کشورهایی مانند فرانسه، اسپانیا و یونان در اروپا سهم درخور توجهی در جذب گردشگران داشتند و در سال‌های اخیر مراکز جدیدی در حاشیه مدیترانه در حال رشد سریع و روزافزون هستند.

کشورهایی مانند مراکش، تونس، الجزایر و مصر نیز جزو 20 کشور مقصد جهان در صنعت گردشگری قلمداد می‌شوند. همچنین مقصدهای نوظهور مانند کشورهای جنوب‌شرقی آسیا به خصوص کشورهای تایلند، مالزی، اندونزی، سنگاپور، هنگ‌کنگ و ژاپن به عنوان موتور محرکه رشد جهانگردی جهان شناخته شده‌اند. مهم‌ترین جذابیت کشورهای ذکر شده سواحل زیبا و منابع دریایی آن‌هاست.

گشت‌های دریایی در تایلند، مالزی، مالدیو و سایر کشورهای آسیای جنوب شرقی نیز به خوبی توسعه یافته است. مالزی برای ایجاد گردشگری پایدار در این کشور پارک‌های دریایی را در جزایر خود را گسترش داده است و کشور اندونزی نیز با استفاده از شیوه‌های سنتی و مدرن گردشگری دریایی را روز به روز توسعه می‌دهد.

در این نوع گردشگری، گردشگران با فرهنگ، آداب و رسوم جزیره‌نشینان آشنا می‌شوند و با استفاده از تسهیلات، خدمات ساحلی، خرید اقلام و صنایع‌دستی منافع اقتصادی خوبی را نصیب جزیره‌نشینان می‌کنند و این امر موجب تقویت، ترقی و آبادانی این جزایر می‌شود.

حوزه دریایی کارائیب در امریکای مرکزی به دلیل داشتن شرایط آب و هوایی مساعد و جذابیت‌های دریا از مقاصد مهمی است که گردشگران کشورهای امریکایی و اروپایی را به سوی خود جذب می‌کند و خطوط کشتیرانی و تفریحی این منطقه از زیباترین خطوط کشتیرانی جهان به شمار می‌آیند.

استرالیا نیز که به دلیل تنوع زیست دریایی و داشتن نهنگ یکی از مهم‌ترین مقصدهای دریایی در جهان به شمار می‌آید، سالانه هزاران نفر را جذب خود می‌کند. همچنین شکل جدیدی از گردشگری دریایی که امروزه طرفداران زیادی پیدا کرده است، پرواز بر فراز دریاهاست.

امروزه کشورهای مختلف جهان با رقابتی شدید درصدد گرفتن بازارهای جهان و گسترده شدن هستند و گردشگری دریایی با توجه به ایجاد امکانات در کشورهایی که مرز آبی دارند، به جایگاه واقعی خویش دست می‌یابد، چراکه بسیاری از کشورها زیرساخت لازم را برای ورود گردشگران دریایی آماده کرده‌اند.

ایران و نبود فرهنگ گردشگری دریایی

ایران از نظر داشتن منابع طبیعی گردشگری جزو 5 کشور اول جهان قلمداد می‌شود و با توجه به داشتن جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی از جایگاه خاصی برای جذب گردشگر داخلی و خارجی برخوردار است که یکی از این جاذبه‌های طبیعی دریاست. دریای خزر، خلیج‌فارس و دریای عمان 3 نقطه آبی در سرزمین ما به شمار می‌آیند و کمتر کشوری از چنین امکانات طبیعی‌ای برخوردار است.

فرهنگ‌سازی می‌تواند نقش مهمی در این زمینه ایفا کند، چرا که فرهنگ مسافرت دریایی در ایران جز برای افراد ساحل‌نشین و بومی که در نزدیک دریاها هستند و بین جزایر تردد می‌کنند شناخته شده نیست.

حجم مسافرت دریایی در کشور ما بسیار ناچیز است. مردمی که در مناطق مرکزی، غرب و یا شرق کشور زندگی می‌کنند دریا را نمی‌شناسند و اگر شناختی هم از دریا داشته باشند در همان لنج، قایق و ماهی است. متاسفانه دریا و فرهنگ دریایی شناخته‌شده نیست و به همین دلیل انگیزه‌ای برای ایجاد مسافرت دریایی و یا تورهای مسافرتی دریایی وجود ندارد.

از عوامل عدم توسعه گردشگری دریایی وجود قوانین امنیتی و کنوانسیون‌های دریایی است که کشتی‌های مسافری ناچارند آن‌ها را رعایت کنند و این موجب می‌شود هزینه‌ها افزایش یابد، در نتیجه سرمایه‌گذاری کمتری در این بخش صورت می‌گیرد.

به علت این که در سفرهای دریایی زمان بیشتری صرف می‌شود، تمایل مردم به سفرهای هوایی بیشتر است، به طوری که تعداد مسافران هوایی 5 برابر تعداد مسافران دریایی است و در نتیجه سرمایه‌گذاری کمتری هم در این بخش صورت می‌گیرد.

بالا بردن سطح آگاهی و شناخت مردم از فضاها و امکانات مسافرت دریایی و عزم و حمایت دولت در رونق صنعت توریسم کشور و اعطای تسهیلات به افراد جامعه برای استفاده از کشتی‌های مسافرتی و هتل و امکانات تفریحی دریایی گامی مهم در این حوزه تلقی می‌شود.

استفاده از کشتی‌های زیبا و مجلل برای کنفرانس‌ها و مراسم خاص منافع خوبی نیز نصیب بخش خصوصی می‌کند. زیرساخت‌هایی مانند ترمینال مسافری در بنادر، آژانس مسافری دریایی و گمرک مسافری خلیج فارس در بندر خرمشهر بهترین و مجهزترین ترمینال‌های مسافری دریایی در ایران هستند. در قشم و کیش نیز ترمینال‌های مسافری دریایی خوبی احداث شده است.

پتانسیل‌های گردشگری دریایی در شمال و جنوب کشور

کشور ایران با توجه به موقعیت‌های خاص جغرافیایی و دسترسی دو سویه‌اش به دریا از مزیتی نسبی در توسعه گردشگری دریایی برخوردار است. دریای خزر در شمال ایران و مجاورت با سه استان شمالی گیلان، مازندران و گلستان موقعیت مناسبی را برای دسترسی به دریا فراهم کرده است و هر سال در فصل گرم سال چندین میلیون مسافر از شهرهای مختلف به این منطقه سفر می‌کنند. اما آنچه در این منطقه بیشتر مورد توجه است گردشگری ساحلی است.

مشکلاتی در استان‌های شمالی ایران وجود دارد که مسوولان باید به آن‌ها توجه داشته باشند و با برطرف کردن آن‌هاست که می‌توان برای جذب گردشگر دریایی و ساحلی اقدام کرد. طبعا چنین امری موجب توسعه اقتصادی در منطقه می‌شود، فعالیت جانبی گسترش می‌یابد و در کنار آن اشتغال و ارزش افزوده ایجاد می‌شود.

به این منظور، آزادسازی حریم دریا و هماهنگی بیشتر متولیان ساماندهی دریا از نخستین اقداماتی است که باید انجام شود.

دریای خزر

دریای خزر به عنوان بزرگ‌ترین دریاچه جهان از مهم‌ترین ظرفیت‌های ایران در این حوزه به شمار می‌رود. بندر انزلی مهم‌ترین بندر دریای خزر است و به دلیل هم‌جواری با سایر بنادر ساحلی خزر و دسترسی آن به بنادر اروپایی از موقعیت اقتصادی کم‌نظیری برخوردار است.

جاذبه‌های فراوان تفریحی، توریستی، تاریخی، آب و هوای مناسب و نزدیکی به فرودگاه بین‌المللی، دسترسی به امکانات حمل و نقل دریایی، زمینی و هوایی موجب تبدیل این منطقه به منطقه ویژه اقتصادی و منطقه آزاد شده است.

تالاب انزلی از نقاط استثنایی و فوق‌العاده جالب در سطح جهان است و از نظر زیست‌محیطی، سیاحتی و اقتصادی اهمیتی ویژه دارد. شبه‌جزیره میانکاله نیز از بی‌نظیرترین شبه‌جزیره‌های دنیاست که متاسفانه تاکنون توجهی به آن نشده است.

خلیج فارس

سواحل زیبای خلیج‌فارس با قرار گرفتن در منطقه حاره‌ای و منطقه گرم کره زمین و هم‌جواری با 4 استان بوشهر، خوزستان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان یکی از زیباترین پدیده‌های دریایی جهان را داراست.

خلیج فارس به دلیل وجود جزایر زیبا که زیستگاه پرندگان مهاجر است، گونه‌های دریایی منحصر به فرد و مرجان‌های دریایی پتانسیل بسیار بالایی برای گردشگری دریایی دارد، اما به‌رغم این پتانسیل‌ها تنها در منطقه محدودی از جزیره کیش که به عنوان منطقه آزاد تجاری شناخته می‌شود از توانایی‌های دریایی برای گردشگری استفاده می‌شود.

جزیره کیش به عنوان یکی از زیباترین جزایر خلیج فارس از طبیعت زیبا و منحصر به فردی برخوردار است. امکانات ورزش‌های مختلف دریایی در این جزیره وجود دارد. انواع تجهیزات و وسایل مانند جت‌اسکی، اسکی روی آب، چتر پرنده، قایق‌های پدالی، کیبل اسکی و امکانات غواصی و ماهی‌گیری از جنبه‌های گردشگری کیش است.

هر سال نزدیک به یک میلیون نفر از این جزیره دیدن می‌کنند. نقش این جزیره در وهله اول صنعتی ـ صادراتی و در وهله دوم تجاری ـ توریستی بوده، اما با شکست برنامه‌های صنعتی و تجاری توجه سرمایه‌گذاران به بخش گردشگری جلب شده است.

جزیره قشم نیز 5/2 برابر بزرگ‌تر از سنگاپور و بحرین است و به عنوان بهشت مرجان‌های دریایی شناخته می‌‌شود. این جزیره از گذشته‌های دور همواره مرکز تجاری و کشتیرانی بسیار پر رونقی بوده است. از سال 2000 میلادی قشم به عنوان یک جزیره آزاد تجاری شناخته شد و به گفته مسوولان این جزیره توانایی پذیرش 5/1 میلیون مسافر در ایام تعطیلات را دارد.

جنگل‌های وسیع دریایی حرا از زیباترین جاذبه‌های توریستی این جزیره به شمار می‌آیند و سالانه هزاران پرنده از جهان و پرندگان بومی ایران به این جزیره مهاجرت می‌کنند.

چابهار نیز در منتهی‌الیه جنوب شرق ایران در کنار دریای عمان و اقیانوس هند واقع شده است و از زیبایی‌های آن می‌توان به تپه‌های گل‌فشان تالاب لیپار، انجیر معابد، جنگل‌های حرا، قلعه تاریخی تین، کوه‌های مینیاتوری و تپه‌های مریخی اشاره کرد.

سایر جزایر جنوبی ایران نیز دارای جاذبه‌های توریستی فراوان‌اند. جزیره مینو در میان اروند با درختان در هم پیچیده و نیزارهای بلند زیستگاه انواع پرندگان و آبزیان است و قابلیت تبدیل شدن به جزیره‌ای ویژه برای گردشگران را داراست.

دریاچه ارومیه نیز در شمال‌غربی ایران و در منطقه آذربایجان واقع شده است و بزرگ‌ترین دریاچه داخلی ایران است. پارک ملی دریاچه ارومیه پس از مرداب انزلی جالب‌ترین زیستگاه‌ طبیعی جانوران نادر در ایران به شمار می‌رود.

شرکت‌های فعال در سفرهای دریایی ایران

در ایران با وجود سواحل طولانی در شمال و جنوب شرکت‌های کشتیرانی که به امر جا به جایی مسافر می‌پردازند اندک‌اند. در شمال کشور کشتی‌های مسافری دریایی در دریای خزر وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به کشتی میرزا کوچک‌خان و کشتی تفریحی ـ توریستی رامسر یک اشاره کرد که در زمینه توسعه گردشگری دریایی داخلی اقدام به جا به جایی مسافر می‌کنند.

کشتیرانی والفجر: از شرکت‌های تابعه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران است و 16 فروند کشتی در اختیار دارد که از این تعداد 8 فروند فعالیت مسافری انجام می‌دهند. یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های این شرکت جا به‌ جایی مسافر در سطح خلیج فارس و دریای عمان است. از فعالیت‌های این شرکت برقراری خطوط مسافری منظم از خرمشهر به کویت است. همچنین از دیگر فعالیت‌هایی که این شرکت به دنبال آن است تشکیل شرکت‌های مشترک در کشورها و جزایر تحت تردد است و تاکنون در کویت و کیش برای تشکیل شرکت مشترک اقدام شده است.

هم‌اکنون این شرکت در حال بررسی خط مسافری جدید برای جا به جایی مسافر دریایی بین دبی، چابهار، کراچی و بندر گوادر است.

شرکت خدمات دریایی کیش: این شرکت نماینده شرکت کشتیرانی والفجر است و فعالیت خود را از سال 82 شروع کرده است. این شرکت، حمل و نقل بار و مسافر را از خطوط بندر لنگه به کیش و کیش به دبی انجام می‌دهد و دارای 2 فروند شناور مسافری و یک فروند شناور رو ـ رو است. انجام کارهای توریستی تفریحی و حمل و نقل مسافر و گشت‌های اطراف جزیره کیش از فعالیت‌های این شرکت است.

شرکت طاووس بهشتی: این شرکت از سال 79 فعالیت خود را آغاز کرده و دارای 2 فروند کشتی مسافری کاتاماران است. طاووس یک در کیش فعالیت دارد و طاووس 2 بین آبادان و کویت مسافر جا به جا می‌کند و تورهای مسافری دور جزیره‌ای، برنامه موسیقی زنده، پذیرایی شام و برنامه‌های تفریحی از فعالیت‌های این شرکت است.

از برنامه‌های آینده این شرکت راه‌اندازی تورهای ترکیبی است که مسافران با هواپیما به کیش سفر ‌کنند و پس از استراحت در کیش به وسیله کشتی به دبی بروند.

شرکت بین‌المللی کیش پارس مارین: این شرکت نیز با سال‌ها سابقه، در زمینه ساخت شناورهای تفریحی و تعمیر سازه‌های دریایی، بندر سازی، اسکله‌سازی و حمل‌ و نقل دریایی و بندری فعالیت می‌کند.

این شرکت با دارا بودن انواع گواهی‌نامه‌ برای نخستین‌‌بار در کشور با طراحی و اجرای پروژه سیاحتی و فراساحلی و رودها در امر گردشگری دریایی گام مهمی برداشته است.